MATERIAŁ SZKÓŁKARSKI
Produkcja drzewek owocowych polega na rozmnażaniu wegetatywnym odmian polecanych do uprawy przez ich szczepienie lub okulizację na odpowiednio dobranych podkładach. Produkcję tę prowadzi się w szkółkach do tego uprawnionych na podstawie Ustawy o szkółkach drzewek i krzewów owocowych [29]. Materiał przeznaczony do sprzedaży podlega corocznej kwalifikacji i tylko taki może trafić do punktów sprzedaży. Znajomość sposobu rozmnażania drzew i krzewów owocowych, i rodzajów produkowanego przez szkółki materiału szkółkarskiego daje podstawę do dokonania właściwego wyboru drzewek i krzewów do swojego ogródka.
Roślinę, na której szczepi się lub okulizuje odmianę uprawną, nazywa się podkładką. Od właściwości i siły wzrostu zastosowanych podkładek w dużym stopniu uzależniona jest wielkość drzew, ich pora wejścia w okres owocowania, a także długowieczność. Dlatego też dobór podkładek ma duże znaczenie praktyczne i przy zakupie drzewek owocowych powinno się zwracać uwagę, na jakiej podkładce zostały one wyprodukowane. W zależności od metody rozmnażania podkładki stosowane w szkółkarstwie dzielą się na generatywne -otrzymywane z nasion i wegetatywne – rozmnażane przez podział rośliny matecznej (odkłady lub sadzonki). Podkładki uzyskiwane z nasion odznaczają się dość silnym wzrostem drzew oraz dobrze rozwiniętym i głęboko sięgającym systemem korzeniowym. Odmiany szlachetne szczepione na nich tworzą przeważnie drzewa duże i dość późno wchodzące w okres owocowania. Mają one małe wymagania glebowe. Udają się dobrze nawet na glebach lżejszych. Z uwagi jednak na ich różnorodność pod względem genetycznym ich siła wzrostu i odporność na mróz są niejednolite. W przeciwieństwie do nich podkładki wegetatywne są genetycznie jednolite, dzięki czemu dają po zaszczepieniu materiał wyrównany pod względem siły wzrostu, pory wejścia w okres owocowania, plenności i wytrzymałości na mróz. Drzewa szczepione na podkładkach karłowych i słabo rosnących (pół-karłowych) wchodzą zwykle w okres owocowania wcześniej niż drzewa na podkładkach generatywnych. Dużą zaletą podkładek wegetatywnych jest różna siła wzrostu poszczególnych typów. Określona siła wzrostu poszczególnych podkładek, a więc i drzew na nich szczepionych, narzuca zastosowanie właściwego rozstawu drzew w ogródku. Dobierając podkładki karłowe i półkarłowe można na małej powierzchni wysadzić więcej drzew i dzięki temu uzyskać – szczególnie w pierwszych latach – z określonej powierzchni znacznie wyższe plony niż przy sadzeniu drzew szczepionych na podkładkach silnie rosnących. Ponadto owoce są znacznie dorodniejsze.
Podkładka tworzy system korzeniowy drzewa i nasadę pnia, zwaną szyjką korzeniową, a niekiedy (jeśli szczepienie wykonane jest na wysokości kilkunastu centymetrów nad ziemią) i pień. Zazwyczaj pień utworzony jest przez odmianę uprawną, jeśli jednak ma się do czynienia z odmianą bardzo wrażliwą na mróz, wówczas okulizuje się najpierw na podkładce odmianę wytrzymałą na mróz, zwaną przewodnią, i z niej formuje pień wraz z nasadami konarów, a następnie na nich szczepi się określoną odmianę, właśnie tę, wrażliwą na mróz. Takie podwójnie szczepione drzewa są oczywiście droższe, ale za to wytrzymują mroźne zimy.
W sprzedaży znajdują się jabłonie półkarłowe na podkładkach M 7 i MM 106; są to podkładki pochodzenia angielskiego – serii East Mailing (M) i serii Malling-Merton (MM) – używane do produkcji drzewek w Polsce, karłowe na podkładkach M 26 i M 9 i ostatnio wprowadzonej superkarłowej – M 27 oraz na wstawkach skarlających: B 9, P 2 i P 22. Drzewka szczepione na tych podkładach nadają się do małych ogródków i na działki. Sprzedawane drzewka gruszy szczepione są na silnie rosnącej dzikiej gruszy oraz Gruszy Kaukaskiej, grusze karłowe zaś na selekcjonowanych różnych odmianach pigwy. Wiśnie, znajdujące się w sprzedaży, szczepione są na Antypce – rosną wtedy słabiej i nadają się do sadzenia na glebach lekkich oraz na Czereśni Ptasiej -dla tych drzewek odpowiedniejsze są gleby cięższe, gliniaste. Siewki Antypki stosowane są jako słabo rosnące podkładki dla niektórych odmian czereśni, zaś typ Czereśni Ptasiej (F 12/1) został wprowadzony jako pierwsza podkładka wegetatywna do produkcji drzewek wiśni i czereśni. Do produkcji drzewek śliw, brzoskwiń i moreli stosuje się jako podkładki: siewki Ałyczy (głównie dla moreli i brzoskwiń), siewki Węgierki Wangenheima (dla wielu odmian śliw), siewki Skorospiełki Czerwonej (dla śliw). Wprowadza się również podkładki wegetatywne dla śliw, typ Brompton, oraz dla brzoskwiń i moreli, które jednak jeszcze nie mają szerszego zastosowania.
Pienne drzewka agrestu i porzeczek czerwonych otrzymuje się przez ich szczepienie na jednorocznych, ukorzenionych pędach porzeczki złotej.
Najczęściej w sprzedaży znajdują się drzewka jednoroczne, zwane okulantami. Powinny one mieć korzenie długości co najmniej 20 cm, ponieważ długość korzeni ma olbrzymi wpływ na przyjmowanie się drzewek i dlatego długość korzeni 23-30 cm jest bardzo pożądana. Szyjka korzeniowa powinna mieć co najmniej 1 cm grubości i wysokość powyżej 1 m. Krzewy owocowe powinny mieć co najmniej trzy pędy. Poza tym przy zakupie drzewek należy zwracać uwagę, by na korzeniach nie występowała guzowatość, a pnie i pędy nie miały śladów uszkodzeń. Jeżeli w momencie sprowadzenia drzewek nie mamy jeszcze przygotowanego terenu, to przywieziony materiał należy zadołować i podlać. W tym celu wykopuje się rowek na głębokość szpadla i na dwa szpadle szeroki. W rowku tym układa się korzenie drzew i krzewów, jedne obok drugich, przysypuje ziemią i lekko udeptuje. Materiał zadołowany jesienią do wysadzenia wiosną trzeba jeszcze dodatkowo zasypać 20-centymetrową warstwą ziemi i jego część nadziemną okryć, chroniąc ją w ten sposób przed zającami i dzikimi królikami, należy także rozłożyć w pobliżu drzewek truciznę na myszy.