OGÓLNE WIADOMOŚCI O UPRAWIE WARZYW
Rośliny warzywne mają określone wymagania cieplne, świetlne, wodne i glebowe, które należy uwzględniać przy ich uprawie, ażeby uzyskać pożądane rezultaty. Pod względem wymagań cieplnych dzieli się rośliny warzywne na trzy grupy:
a) o małych wymaganiach cieplnych, a więc wytrzymałe na chłody i przymrozki, natomiast źle znoszące wysokie temperatury (powyżej 20-25°C); do grupy tej zalicza się: groch, kalafior, kapusty, rzodkiew i rzodkiewkę, por, sałatę, szpinak, które najlepiej rosną w temperaturze 10-18°C;
b) o umiarkowanych wymaganiach cieplnych; do grupy tej zalicza się: cebulę, seler, kapustę pekińską, brokuł;
c) o dużych wymaganiach cieplnych (tzw. ciepłolubne), a więc wrażliwe na chłody (poniżej 5°C) i nie znoszące przymrozków; optymalna temperatura dla ich wzrostu wynosi 16-23°C; do grupy tej zaliczamy: fasolę, pomidor, paprykę, ogórek, dynię, melon, kawon.
Aby niektóre gatunki warzyw mogły zakwitnąć i wydać owoce, muszą być poddane przez krótszy lub dłuższy okres działaniu stosunkowo niskiej temperatury, która dla wielu wynosi od 0 do 10°C, dla innych zaś jest wyższa. Proces ten nazywany jest jarowizacją. W uprawie warzyw na spożycie jest on niepożądany, gdyż przedwczesne wybicie w pędy kwiatowe (tzw. pośpiechowatość), np. kapusty, selerów, buraków ćwikłowych, obniża ich wartość lub czyni je niezdatnymi do konsumpcji. Dlatego też nie należy zbyt wcześnie siać czy sadzić na wiosnę roślin podlegających jarowizacji, a ich rozsad nie hartować przez poddawanie działaniu chłodu.
Warzywa na ogół należą do roślin światłolubnych, dlatego źle rosną w miejscach zacienionych. Odznaczają się jednak różną wrażliwością na zacienienie: np. pomidory i ogórki są bardzo wrażliwe, cebula, kapusta i buraki ćwikłowe – mniej, a rabarbar, szczaw i szpinak – najmniej. Wrażliwość roślin warzywnych na niedobór światła jest szczególnie duża po wzejściu, o czym należy pamiętać przy produkcji rozsady. Duże znaczenie ma również długość okresu naświetlania w ciągu doby, czyli długość dnia, ponieważ rośliny mogą zakwitnąć tylko przy określonej długości dnia. Pod tym względem dzielimy rośliny na trzy grupy:
a) rośliny krótkiego dnia, pochodzące z krajów położonych bliżej równika; zakwitają one przy dniu 10-godzinnym i krótszym, np. soja;
b) rośliny długiego dnia, kwitnące przy dniu 14-godzinnym lub dłuższym; należą do nich np.: rzodkiewka, sałata, szpinak;
c) rośliny obojętne na długość dnia; ich kwitnienie nie zależy od długości dnia; do roślin tych należą np.: pomidor, ogórek, dynia, fasola.
Znając reakcję roślin na długość dnia, będziemy wiedzieli, kiedy należy je siać; i tak np. roślin długiego dnia nie należy siać w lecie, bo będą wybijały w pędy nasienne. Trzeba jednak wiedzieć, że odmiany jednego gatunku mogą się różnić wymaganiami co do długości dnia.
Świeże warzywa zawierają w swoich tkankach bardzo dużo wody i dlatego dla właściwego wzrostu wymagają dużej jej ilości. Niedobór wody powoduje utratę delikatności i soczystości (tzw. łykowacenie lub drewnienie), u wielu warzyw obniżając tym samym ich wartość.
Jednakże nadmiar wody jest również niepożądany, gdyż warzywa stają się wtedy wodniste, niesmaczne, mało aromatyczne, a jeśli obfite opady spadną po suszy, to np. pomidor, kapusta i marchew łatwo pękają i wówczas źle się przechowują.
Zasadniczym źródłem wody są opady atmosferyczne, których jednak ilość tylko w Polsce południowej może być wystarczająca dla uprawy roślin warzywnych. Ponieważ jednak rozkład opadów w okresie wegetacyjnym jest niezawsze korzystny, należy warzywa uprawiane w naszych ogródkach nawadniać. Ocenia się, że roślinom warzywnym na powierzchni 100 m2 potrzebne jest do wydania dobrego plonu od 360 do 780 m3 wody, zależnie od gatunku rośliny, rodzaju gleby itd. Obliczono, że rośliny wyzyskują około 55% wody z opadów, resztę musimy im dostarczyć przez podlewanie konewkami, wężem lub zraszaczem w zależności od tego, jakim źródłem wody dysponujemy.
Istotne znaczenie ma również dla wzrostu warzyw wilgotność powietrza. Warzywa mają na ogół duże wymagania glebowe, jednak do czasu maksymalnego uzdatnienia gleby w naszym ogródku możemy dobierać uprawiane gatunki i odmiany do warunków glebowych, pamiętając wszakże o następujących zasadach:
a) najwcześniejsze warzywa mogą być uprawiane z powodzeniem tylko na glebach ciepłych, przewiewnych, szybko obsychających i nagrzewających się wiosną; są to gleby lżejsze, z dużą zawartością próchnicy, zapewnioną przez obfite nawożenie organiczne;
b) najwyższe plony warzyw osiąga się na glebach średnio ciężkich, dobrze nawożonych;
c) gleby torfowe dobrze nadają się pod uprawę większości warzyw, jeśli stosuje się odpowiednie nawożenie, nie są natomiast odpowiednie dla warzyw ciepłolubnych.