MATERIAŁ SIEWNY I SADZENIOWY
Nasiona przeznaczone do siewu muszą odpowiadać wymaganiom stawianym przez normy państwowe materiałom nasiennym, ponieważ od jakości nasion w dużej mierze zależy efekt włożonej pracy w uprawę roślin. Urzędową oceną materiałów nasiennych zajmują się w Polsce stacje oceny nasion, podległe resortowi rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej.
Produkcją kwalifikowanych nasion, czyli nasiennictwem, zajmują się Przedsiębiorstwa Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa (w Zrzeszeniu „Polnas”). Przy ocenie nasion, przeprowadzanej przez stacje oceny nasion, bierze się pod uwagę zróżnicowanie cech morfologicznych, anatomicznych, składu chemicznego i właściwości biologicznych nasion. Do podstawowych czynności przy ocenie nasion należy oznaczenie:
– zdrowotności, która ma istotne znaczenie dla późniejszego rozwoju roślin (stąd wynika zalecenie zaprawiania nasion),
– czystości,
– wilgotności,
– zdolności kiełkowania,
– wartości użytkowej,
– masy 1000 nasion.
Zdrowotność nasion wyrażana jest przez stopień porażenia nasion przez choroby oraz skalę uszkodzeń przez szkodniki. Poza tym określa się zapach nasion, ich barwę i połysk, jako charakterystyczne dla danego gatunku czy odmiany rośliny.
Czystość, tj. stopień zanieczyszczenia nasion ziemią, resztkami roślinnymi, nasionami chwastów itp., i ich wilgotność określane są w procentach. Gdy nasiona zawierają zbyt dużo wody, nie można ich przechowywać przez dłuższy czas, gdyż odbija się to niekorzystnie na ich zdolności kiełkowania. W należycie dosuszonych nasionach zawartość wody wynosi 10-15%.
Dla praktyki istotną cechą jest tzw. zdolność kiełkowania nasion, wyrażana dwoma wielkościami: energią i siłą kiełkowania.
Energia kiełkowania – jest to liczba nasion, które normalnie wykiełkowały w ciągu określonego krótkiego czasu (3-10 dni). Siła kiełkowania – jest to liczba nasion, które normalnie wykiełkowały w ciągu odpowiednio długiego czasu (10-28 dni); określa ona liczbę nasion żywych. Zarówno energię, jak i siłę kiełkowania wyraża się w procentach laboratoryjnie, ale możliwe jest również w warunkach domowych określenie zdolności kiełkowania; polega to na:
– wysianiu nasion na odpowiednie podłoże, którym może być bibuła filtracyjna, lignina, piasek lub ziemia kompostowa;
– utrzymaniu przez określony czas optymalnej do kiełkowania temperatury (najlepiej w granicach 20-30°C);
– zapewnieniu kiełkującym nasionom dostatecznej ilości wody i dostępu powietrza (tlenu);
– zapewnieniu dostępu światła; zaznaczyć jednak należy, że są nasiona roślin, które kiełkują tylko w ciemności.
Wartość użytkową, wyrażaną w procentach, oblicza się, stosując następujący wzór:
wartość użytkowa (Wu) = (czystość nasion x siła kiełkowania) / 100
Mając w zapasie nasiona z ubiegłego sezonu lub nieznanego pochodzenia, w warunkach domowych można zbadać ich zdolność kiełkowania. Z każdej partii nasion bierze się przypadkową próbkę, odliczając 2 razy po 100 lub po 50 sztuk, i równomiernie rozkłada na wilgotnym podłożu, którym dla nasion drobnych może być bibuła, flanela, a dla nasion grubych (np. fasoli, bobu lub groszku) – świeży, przemyty, gruboziarnisty piasek. Podłoże z wysianymi drobnymi nasionami umieszcza się na talerzu i nakrywa drugim, odwróconym do góry dnem. Piasek do wysiewu grubych nasion umieszcza się w głębszym pojemniku. Nasiona układa się w płytkich zagłębieniach w piasku, wciskając je nieco, ale nie przykrywając piaskiem ani talerzykiem. Przygotowane w ten sposób próby nasion ustawia się w miejscach o temperaturze pokojowej i regularnie zrasza, by podłoże było stale umiarkowanie wilgotne. Nadmiar wody trzeba zlewać z podłoża, bo może spowodować pleśnienie nasion.
Po upływie kilku dni nasiona wielu gatunków zaczynają już kiełkować. Trzeba je wtedy zdejmować z podłoża, licząc i zapisując w notatniku. Za normalnie kiełkujące nasiona uznaje się te, których kiełki są jasne, dobrze rozwinięte, bez plam. Usuwając nasiona wykiełkowane, trzeba jednocześnie zbierać nasiona pleśniejące, gnijące, bo one już nie wykiełkują, a mogą być źródłem zakażenia pozostałych nasion. Nasiona wykiełkowane, łącznie z dwóch partii, dzieli się przez dwa, uzyskując w ten sposób średnią kiełkowania. Zdolność kiełkowania nasion określa się, jak już zaznaczono, w procentach, tzn. w stosunku do 100. Na przykład: jeśli z 2 partii po 100 nasion w jednej próbie wykiełkowały 82 sztuki, a w drugiej 86 sztuk, to średnia wynosi 84 sztuki (82+86=168:2=84, czyli 84%).
Zdolność kiełkowania poszczególnych gatunków jest bardzo różna. Na podstawie badań, obserwacji i doświadczeń zostały opracowane normy zdolności kiełkowania, w granicach których kiełkujące nasiona uważa się za wartościowe, bo wysiane wg norm siewnych dadzą pożądaną ilość roślin na 1 m2.
Nasiona nie odpowiadające normom, nie są dopuszczone do obrotu i nie powinny być zakupywane.
Na zdolność kiełkowania nasion duży wpływ ma sposób przechowywania oraz odpowiednie ich dosuszenie.