Lilak zwyczajny — Syringa vulgaris
Uprawiany w ogrodach przydomowych lilak potocznie zwany bzem, ma bardzo duże znaczenie jako krzew, który dostarcza kwiatów w drugiej połowie zimy. Do pędzenia nadają się odmiany wczesne i o kwiatach białych (np. „Marie Legraye” i „Madame Florent Stepman” o kwiatach pojedynczych oraz „Madame Lemoine” o kwiatach pełnych); rzadziej pędzone są odmiany o kwiatach purpurowych (np. „Andenken an L. Spath” i „Ruhm von Horstenstein”).
Sprzedawane są albo krzewy kwitnące w doniczkach, albo, i to częściej, cięte gałązki.
Do pędzenia w doniczkach nadają się krzewy młodsze. Do pędzenia na kwiat cięty przeznaczamy rośliny starsze nawet 10-letnie kształtnie uformowane.
Przygotowanie do sadzenia. Aby wynik pędzenia był pomyślny, krzewy muszą być odpowiednio przygotowane. W tym celu lilaki, które mają już uformowaną koronę, tj. dwuletnie okulanty, sadzi się (z bryłą korzeniową) w sierpniu — na początku września do doniczek o średnicy 16—20 cm w mieszankę złożoną z 3 części ziemi inspektowej i 1 części ściółki torfowej. Posadzone do doniczek krzewy po odpowiednim ich przezimowaniu dołuje się wiosną na zagonie, zagłębiając doniczki do połowy ich wysokości, a powierzchnię między nimi wykłada się obornikiem lub w braku jego przekompostowanym torfem. Pędy przycina się nad 3—4 parą pąków. Cienkie, słabe pędy usuwa się. W okresach bezdeszczowych lilaki należy obficie podlewać. Od wiosny, podczas całego okresu wegetacyjnego, szczególnie w maju i czerwcu, krzewy podlewamy obficie oraz od kwietnia do końca czerwca zasilamy gnojowicą albo w kwietniu i końcu czerwca nawozami mineralnymi w ilości: 5 kg siarczanu amonu, 4 kg superfosfatu, 4kg soli potasowej na ar.
W sierpniu ograniczamy podlewanie roślin, wyjmujemy je z dołów i ustawiamy na powierzchni zagonu. W ten sposób wzrost krzewów jest już we wrześniu całkowicie zakończony, a pąki kwiatowe dobrze wykształcone.
Do pędzenia na kwiat cięty przeznacza się starsze, co najmniej 3—4-letnie okulanty, mające koronę złożoną z 8—10 silnych, długich pędów, zakończonych pąkami kwiatowymi.
Dalsze pielęgnowanie lilaków przeznaczonych do pędzenia będzie zależało od terminu rozpoczęcia pędzenia. Te krzewy, które mają być pędzone w pierwszym terminie, tj. w końcu października, w początkach listopada należy zmusić do wczesnego zakończenia wegetacji i przejścia w stan spoczynku. W tym celu w drugiej połowie lipca lilaki rosnące w glebie wykopuje się z bryłą o średnicy o około 40 cm. Jeśli gleba jest zwięzła i bryły dobrze się trzymają pozostawia się je luzem, natomiast jeśli gleba jest sypka, to dla zabezpieczenia przed rozsypaniem się, bryłę korzeniową balotujemy, tj. obwiązujemy płachtą (zwykle o rozmiarach 1,5 X 1,5 m). Od tej pory roślin nie podlewa się, a w razie pogody deszczowej zaleca się przenieść lilaki pod dach. Te krzewy, które będą pędzone w terminie późniejszym można wykopać później, nawet w początkach września.
Pędzenie. Najczęściej pędzenie można rozpocząć w końcu października lub w pierwszych dniach listopada. Aby przy pędzeniu w tym terminie otrzymać rośliny ładnie kwitnące lilaki należy poddać działaniu niskiej temperatury lub ciepłej kąpieli.
Przed wstawieniem lilaków do kamer chłodniczych należy zabezpieczyć bryłę korzeniową przez zabalotowanie (odnosi się to naturalnie do tych krzewów, które dotychczas nie były osłonięte). W chłodni o temperaturze od —2 do —5° lilaki pozostają przez trzy tygodnie, jeśli mają być pędzone w końcu października czy w listopadzie lub przez 2 tygodnie jeśli do pędzenia będą wzięte w grudniu.
Ciepłe kąpiele przeprowadza się w basenach specjalnie na ten cel przygotowanych, które muszą mieć głębokość od 1,20 do 1,50 m, a powierzchnię zależną od ilości lilaków, które będą kąpane jednocześnie. W ciepłej wodzie zanurza się tylko korony lilaków, a bryły korzeniowe zawinięte w płachty wspiera się na deskach położonych na basenie. Im wcześniej przystępuje się do pędzenia lilaków tym wyższa musi być temperatura wody (tabela).
Tabela. Temperatura wody przy pędzeniu lilaków
W czasie pędzenia krzewy zraszamy 4—5 razy dziennie. Zależnie od pory pędzenia w szklarni musi być utrzymana odpowiednia temperatura (tabela).
Jak widać z powyższej tabeli w końcowym okresie pędzenia, gdy dolne kwiaty w kwiatostanach zaczną się rozwijać temperaturę stopniowo obniżamy do 21, a nawet do 16°, która sprzyja trwałości kwiatów.
Odmiany o kwiatach purpurowych pędzimy zazwyczaj dopiero w styczniu, gdyż rozwijając się w temperaturze wysokiej słabiej się zabarwiają.
Przy pędzeniu na kwiat cięty, aby nie osłabiać rozwoju kwiatostanów, wyłamujemy wszystkie rozwijające się pędy liściowe. W wypadku pędzenia na sprzedaż w doniczkach, aby krzewy miały ładniejszy wygląd, usuwamy tylko te pędy liściowe, które rozwijają się w pobliżu kwiatostanów.
Pielęgnowanie po przekwitnięciu. Po przekwitnięciu lilaki przenosimy do pomieszczenia zabezpieczonego od mrozu. Na wiosnę pędy przycinamy nad 2—3 parą pąków i sadzimy w gruncie w rozstawie 0,6 X 1,0 m. Do ponownego pędzenia nadają się one najwcześniej w drugim, zazwyczaj jednak dopiero w trzecim roku. Zabiegi pielęgnacyjne w tym okresie będą takie same jak podano na początku.